Arkadia – park romantyczny
Jak dojechać?
Samochodem najszybciej autostradą A2 w kierunku na Poznań.
Położenie: 52° 05′ 05.31″N, 20° 00′ 52.36″E
Odleglość: 38 km
Czas: 30 min
Czas zwiedzania: ok. 2-3 godziny
Wyjeżdżając z bramy kierujemy się na prawo, obok krzyża wjeżdżając na drogę asfaltową skręcamy również w prawo kierując się na Tomaszew/Sekule/Wiskitki. Na rynku w Wiskitkach w lewo na węzeł autostrady A2. Dalej kierujemy się na Poznań. Zjeżdżamy na węźle Skierniewice w kierunku na Łowicz. Po przejechaniu ok. 6 km, czyli po 5 minutach od zjazdu z autostrady zobaczymy Park Romantyczny Arkadia po lewej stronie. Zjeżdżamy na parking w lewo zaraz jak skończy się ogrodzenie Parku.
Park romantyczny w Arkadii.
Założycielką parku w Arkadii była Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa (1753-1821) żona Michała Hieronima Radziwiłła właściciela pobliskich dóbr i pałacu w Nieborowie. Dobra te zostały przez niego zakupione w 1774 r. za pieniądze otrzymane „w nagrodę” za zawiązanie i marszałkowanie konfederacji na I sejmie rozbiorowym w 1773 r. oraz podpisanie traktatu rozbiorowego. M.H. Radziwiłł jako zwolennik orientacji prorosyjskiej zrobił błyskawiczna karierę polityczną i finansową. W 1775 r. został kasztelanem, a w 1790 r. wojewodą wileńskim. Miała w tym udział jego małżonka Helena, która została kochanką wpływowego ambasadora rosyjskiego w Polsce Stackelberga. Wzbogaceni, rosnący w siłę i znaczenie Radziwiłłowie przystępują do rozbudowy swej nieborowskiej rezydencji. Zatrudniają najwybitniejszych artystów epoki stanisławowskiej: architektów, rzeźbiarzy, malarzy, poetów- a efekty ich pracy sprawiają, iż Nieborów staje się wkrótce jedną z najpiękniejszych rezydencji magnackich w Polsce. Pałac zostaje przebudowany, wyposażony w sprowadzone z Anglii meble, porcelanę, srebra. Zgromadzono w nim kolekcję obrazów, starych monet i medali, powstała ogromna biblioteka zawierająca tysiące cennych starodruków, rycin, map.
Żona księcia Radziwiłła Helena była osobą wykształconą, inteligentną, biegle władała jęz. francuskim i angielskim, wiele podróżowała, była wielką miłośniczką literatury a zwłaszcza poezji.. Ta dama dworu króla St. A. Poniatowskiego wyróżniała się urodą, elegancją i urokiem osobistym co pozwalało jej nawiązywać liczne kontakty towarzyskie. Jej zainteresowania kolekcjonerskie koncentrowały się głównie na rzeźbie antycznej, ale nie gardziła ich kopiami czy też „starożytnościami” średniowiecznymi, renesansowymi oraz innymi egzotycznymi okazami.
Większość obiektów przez nią zgromadzonych ze słynną głową Niobe na czele pochodzi ze zbiorów petersburskich podarowanych jej przez carycę Katarzynę II – jej wieloletnią przyjaciółkę. Część zbiorów pochodziła z zakupów lub wymiany z innymi kolekcjonerami. Wiele elementów renesansowych zostało pozyskanych z ruin zamku prymasowskiego w Łowiczu i rozebranej w 1783 r. kaplicy św. Wiktorii w kolegiacie łowickiej. Kolekcjonerska pasja księżnej nie miała raczej podstaw naukowych, a wynikała z dość niskich pobudek: snobizmu, potrzebie zaspokajania własnych ambicji i próżności, chęci posiadania ciekawszych zbiorów niż inni. Stąd też dla pozyskiwania obiektów do swej kolekcji księżna nie wahała się użyć metod nieuczciwych, kradzieży, wyłudzania czy grabieży.
Księżna Helena ulegając ówczesnej modzie, wzorując się na posiadłościach swych arystokratycznych przyjaciółek, a zwłaszcza rywalizując na tym polu ze swą najbliższą przyjaciółką Izabelą z Flemingów Czartoryską założycielką ogrodów w podwarszawskich Powązkach i Puławach zapragnęła stworzyć park romantyczny w stylu angielskim.
Inspiracją do tworzenia tego typu założeń ogrodowych była filozofia Oświecenia głosząca hasła życia w harmonii z naturą, umiłowania przyrody i przeszłości. Filozofia ta znalazła silne wsparcie w sztuce nawiązującej do tradycji antycznych – poezji, literaturze, malarstwie, architekturze i rzeźbie. Pierwsze ogrody krajobrazowe powstały w Anglii i stąd określenie parku w stylu angielskim.W Polsce najwcześniejsze tego typu założenia parkowe powstały około 1772 r. na Solcu (książe Kazimierz Poniatowski) i w Powązkach (Izabela Czartoryska), a później w wielu innych rezydencjach magnackich. Koncepcja takich ogrodów wykluczała jakąkolwiek symetrię czy regularność. Poprzez umiejętne połączenie urozmaiconego ukształtowania terenu, zbiorników i cieków wodnych, swobodnego rozmieszczenia różnorodnych gatunków roślinności oraz wkomponowania najróżniejszych form architektonicznych (antycznych, neogotyckich, średniowiecznych, renesansowych, wiejskich) tworzono malownicze enklawy o bajkowym krajobrazie, zmieniającym się w zależności od pory roku, dnia, aktualnej pogody itp. Były to wymarzone miejsca kontemplacji, romantycznej zadumy, spacerów, lektury, wypoczynku, kontaktu z naturą i sztuką. Umieszczanie tam sentymentalnych pomników zawierających inskrypcje o treści humanistycznej i patriotycznej, kolekcji pamiątek po bohaterach narodowych, oraz nadawanie symbolicznego nazewnictwa zaczerpniętego z mitologii antycznych czy renesansowej poezji, nadawało tym miejscom określoną ideologię.
Swój park księżna Helena nazwała Arkadią co było nawiązaniem do antycznego mitu o greckiej krainie powszechnej szczęśliwości i miłości, zamieszkiwanej przez pasterzy. Mit ten na skutek osobistej tragedii księżnej, a mianowicie śmierci w młodym wieku jej trzech córek wzbogacony został o widmo nieuchronnie czekającej wszystkich śmierci i stał się podstawowym wyznacznikiem koncepcji programowej parku stworzonej przez jego założycielkę. Odpowiedni teren do realizacji swoich planów znalazła w pobliskiej wsi Łupia nad rzeczką o tej samej nazwie stanowiącej własność kapituły łowickiej. Dzięki energicznym staraniom wkrótce teren ten stał się własnością Radziwiłłów i można było przystąpić do prac ogrodowych, którym księżna poświęciła ponad 40 lat swego życia.
W tym celu Helena Radziwiłłowa zatrudniła wybitnych artystów swej epoki. Głównym projektantem Arkadii był Szymon Bogumił Zug, część projektów była autorstwa Jana Piotra Norblina, Aleksandra Orłowskiego, Józefa Sierakowskiego, a później Henryka Ittara. Prace malarskie to dzieła J.P. Norblina i jego uczniów, elementy rzeźbiarskie tworzył Gioacchino Staggi, a sztukateriami zajął się Johann Graff. Dekaracją ogrodu zajmował się Wojciech Jaszczołd a później Dionizy Mac Clair.
Etapy tworzenia parku oraz dzieje zmian w nim zachodzących przedstawia poniższe kalendarium:
Kalendarium
1359 – pierwsza wzmianka o wsi Łupia (Lupya) późniejszej Arkadii
1446 – prałaci i kanonicy łowiccy kupują Łupię od niejakiego Borszy de Zywanycze za 344 grzywny półgroszy
1777 – Helena Radziwiłłowa kupuje wieś od kapituły łowickiej z zamiarem utworzenia parku romantycznego
1778 – początek prac nad założeniem parku, osuszanie terenu, regulacja biegu rzeki, kopanie stawu, kształtowanie terenu, wytyczanie alejek i sadzenie roślinności
1780 – zmiana nazwy miejscowości i rzeki Łupia na Arkadia
1781 – powstaje staw arkadyjski i pierwsze obiekty: Kaskada i Chata przy Wodospadzie
1782-1790 – powstają kolejne budowle: Przybytek Arcykapłana, Świątynia Diany, Łuk Kamienny, Akwedukt oraz obiekty dziś już nie istniejące: chatki Filemona i Baucydy, Brama Czasu, nagrobek na Wyspie Topolowej, krąg ołtarzy na Wyspie Ofiar, Zakątek Melancholii
1791-1800 – powstają: Grota Sybilli, Domek Gotycki, Dom Murgrabiego
1800 – w Berlinie zostaje wydany przewodnik po Arkadii w języku francuskim napisany przez Helenę Radziwiłłową
1801-1821 – powstają budowle zaprojektowane przez H. Ittara nie zachowane do dziś: Grobowiec Złudzeń, Cyrk i Amfiteatr, Domek Szwajcarski i Cieplarnia. Księżna Helena sprowadza do Arkadii liczne rzeźby i elementy architektoniczne do ozdoby parku
1821 – umiera założycielka parku Helena Radziwiłłowa
1856 – synowa Heleny Radziwiłłowej Aleksandra ze Steckich buduje w Arkadii willę, porządkuje zaniedbany park
1864 – umiera Aleksandra ze Steckich Radziwiłłowa, jej syn Zygmunt rozbiera część budowli: Akwedukt, Grobowiec Złudzeń, Cyrk i Amfiteatr i sprzedaje materiały z rozbiórki
1869 – Zygmunt Radziwiłł sprzedaje Arkadię Karolowi Hoffmanowi
1893 – prawnuk księżnej Heleny Michał Piotr Radziwiłł odkupuje Arkadię, porządkuje park i udostępnia go publiczności
1930 – renowacja parku dokonana przez ostatniego właściciela Janusz Radziwiłła, rozbiórka zniszczonej willi Aleksandry
1945 – Arkadia staje się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie
1950-1952 – częściowa renowacja i zabezpieczenie obiektów parkowych – odbudowa Akweduktu
1967-1969 – dalsze prace renowacyjne
1987 – rozpoczęcie trwających do dziś prac nad kapitalną restauracją Arkadii
1995 – koniec I etapu prac – udostępnienie zwiedzającym Świątyni Diany
2003 – Zakończenie prac w Przybytku Arcykapłana
Obecnie park w Arkadii zajmuje obszar 14 ha położony między drogą Łowicz – Skierniewice a rzeką Skierniewką. Mimo licznych zmian jakie zaszły przez ponad dwa wieki jego istnienia jest jedynym w Polsce zabytkiem architektury ogrodowej w Polsce który zachował pierwotną koncepcję przestrzenną z końca XVIII wieku. Jest unikatowym zabytkiem klasy „0” chętnie odwiedzanym przez liczne rzesze turystów.
Więcej informacj:
